بررسی، توصیف و تحلیل زبان فرمول واره ای در فارسی (عبارت های نیمه پیش ساخته)

زبان به عنوان ابزار برقراری ارتباط امکانات مختلفی را در اختیار سخنگویان قرار می دهد: از عبارات کاملاً بدیع و خلاق گرفته تا عبارات کاملاً از پیش ساخته شده و آماده. نسبت بسیار قابل توجهی از زبان روزمره ی سخنگویان را فرمول واره ها تشکیل می دهند. زبان فرمول واره ای توالی ای پیوسته و یا گسسته از واژه ها و یا دیگر عناصر زبانی که آماده و از پیش ساخته شده هستند: یعنی به طور یک جا در حافظه ذخیره هستند و در هنگام استفاده به جای این که توسط دستور زبان تولید و تحلیل شوند به صورت یک واحد کل از حافظه بیرون کشیده می شوند.صورت فرمول واره ها قابل پیش بینی است و برخی معنای اصطلاحی دارند و به نظر می رسد که به طور ثابت و یا توده های نیمه ثابت در ذهن ذخیره گشته اند. آنها معمولا عباراتی در حد یک جمله و یا کوچکتر می باشند که بطور یکجا فرا گرفته می شوند، به طور یک جا به کار می روند و به طور یک جا پردازش می شوند فرمول واره ها حتی اگر دارای سطح زبانی کوچکتر از جمله نیز باشند باز هم همانند جمله یک اندیشه و پیام کامل را انتقال می دهند به همین دلیل برخی دستورهای سنتی این قبیل فرمول واره ها را جمله های بی فعل می نامیدند (نجفی، 1378). اجزاء فرمول واره ها معمولا مشمول بازآفرینی های واژگانی و ساختاری نمی شوند. فرمول واره ها در واقع نشان دهنده ی اتفاق نظر گویشوران یک زبان بر سر استفاده از یک صورت ثابت برای بیان یک مفهوم اجتماعی- فرهنگی در یک موقعیت ارتباطی خاص می باشند. به عنوان مثال عباراتی از قبیل شکر میان کلامت، به پای هم پیر شین، مبارک صاحبش باشه، هر چی خاک اونه عمر شما باشه، گلاب به روت و غیره نمونه های اعلای فرمول واره ها می باشند. فرمول واره ها درمطالعات زبان شناختی نقطه مقابل ویژگی خلاقیت زبانی می باشند. مطالعه ی فرمول واره ها در حقیقت بررسی سازوکارهایی است که زبان برای رهایی از تکلّف تولید و پردازش عبارات بدیع و خلق الساعه در خود تنیده است.در اینجا این ادعا مورد بحث واقع میشود که اکرچه خلاقیت و زایایی از ویژگیهای انکار ناپذیر زبان میباشند اما در بسیاری موارد شیوه ارجح برای بیان مطالب نمیباشند یعنعی گویشوران در بسیاری موارد ترجیح میدهند از عبارات از پیش ساخته شده استفاده کنند تا عبارات بدیع و خلاق.اما آنچه مشخصا در این پژوهش بدان پرداخته میشود نوع خاصی از فرمول واره ها بوده که دارای برخی قسمتهای ثابت و برخی قسمتهای غیر ثابت میباشند. عباراتی از قبیل: ماشین داریم تا ماشین که از فرمول واره ای با فرمول: ..... داریم تا .....، که جایگاه نقطه چین توسط یک گروه اسمی پر میشود. این عبارات فرموت واره های نیمه زایا خوانده می شوند و ادعا بر این است که از هر کدام از این فرمول واره ها میتوان تعداد بسیار زیادی عبارت جدید ساخت. به عنوان مثالی دیگر فرمول واره زیر را در نظر بگیرید: همه .... ها یک طرف، .... یک طرف، که نقطه چین اول توسط یک اسم جنس که بصورت جمع میباشد ( مانند: ماشینها، شهرها، فوتبالیستها ) پر میشود و نقطه جین دوم توسط یک مورد بخصوص از آن اسم جنس ( مانند:تویوتا، شیراز، زیدان) پر میشود.این پژوهش به معرفی زبان فرمول واره و بررسی و تحلیل آن در زبان فارسی می پردازد و نقش آن را در گفتار سخنگویان مورد بررسی قرار می دهد.